პროტოზოული პარაზიტები ადამიანებში არის პროტოზოული ინფექციების (ან პროტოზოოზის) გამომწვევი აგენტები. ეს დაავადებები გადამდებია, რაც საფრთხეს უქმნის სერიოზულ გართულებებს და შედეგებს. ამიტომ პროტოზოოზი მოითხოვს დროულ დიაგნოზს, გამომწვევის ზუსტ იდენტიფიკაციას და სათანადო მკურნალობას.
რა არის პროტოზოული პარაზიტები
ეს არის ერთუჯრედიანი მიკროორგანიზმების ჯგუფი, რომლებსაც არ შეუძლიათ საკვები ნივთიერებების დამოუკიდებლად გამომუშავება. ცხოვრების პროცესში ისინი სხვა არსებებს იყენებენ, რაც მათ სერიოზულ დაავადებებს უქმნის. ადამიანის ყველაზე გავრცელებული პროტოზოული პარაზიტები ჩამოთვლილია ქვემოთ:
- ფლაგელა - გიარდია, ლეიშმანია, ტრიქომონა, ტრიპანოსომა;
- სარკოდალური - დიზენტერიული ამება;
- ცილიტები - ბურსარია, ბალანტიდია;
- სპოროზოები - მალარიის პლაზმოდიუმი, კოქციდია, პიროპლაზმები.
ტრიპანოსომა
უმარტივესი პარაზიტი, რომლის სასიცოცხლო ციკლი მიმდინარეობს ჩლიქოსნების (ანტილოპების) ან დაავადებული ადამიანის ორგანიზმში. მატარებლები არიან ცე-ცე ბუზები, რომლებსაც ადამიანის დაკბენისას ნერწყვს პროტოზოვა კანში შეჰყავთ.
შენიშვნაზე!
დაავადების (აფრიკული ტრიპანოსომიაზი ან ძილის დაავადება) განვითარებისთვის აუცილებელია დაახლოებით 400 ტრიპანოსომას შეყვანა. ცე-ცე ბუზის ერთი ნაკბენით პარაზიტის ნახევარ მილიონამდე ინდივიდი ვარდება.
პარაზიტიზმისა და დაავადების თავისებურებები:
- ტრიპანოსომა თავდაპირველად ცირკულირებს ინფიცირებული ადამიანის სისხლში, იწვევს კანზე ტრიპანიდების წარმოქმნას (სახე, ქუთუთოების შეშუპება), ცხელება 40°C-მდე ტემპერატურის მქონე, ლიმფური კვანძების შეშუპება;
- შემდეგ ერთუჯრედული პარაზიტები გადადიან ცერებროსპინალურ სითხეში, რაც იწვევს ძილიანობას, ირიდოციკლიტს, ქრონიკულ დაღლილობას, ლეთარგიას, მეტყველების დაქვეითებას, კოორდინაციას;
- ტრიპანოსომიოზის მოწინავე ფორმა ხასიათდება კიდურების კრუნჩხვით, ეპილეფსიური კრუნჩხვით, ნერვული და ფიზიკური დაღლილობით, რესპირატორული დამბლათ, კომით და სიკვდილით.
ტრიპანოსომიოზის დიაგნოსტიკისთვის გამოიყენება რომანოვსკი-გიემსას ტესტი, იმუნოფლუორესცენციის რეაქცია, ფერმენტული იმუნოანალიზი (ELISA), ლიმფური კვანძების პუნქცია. დიაგნოზის დადასტურება ხშირად ხდება ავადმყოფის სისხლის ლაბორატორიულ ღორებში შეყვანით. ძილის დაავადების მკურნალობა მოიცავს სპეციალური მედიკამენტების მიღებას. მაღალი ალბათობით თერაპიის არარსებობის შემთხვევაში შესაძლებელია პაციენტის ფატალური შედეგი.
ლამბლია
მიკროსკოპული პროტოზოები (სინონიმები - ჯიარდია ან გიარდია) ოთხი წყვილი ფლაგელებით წარმოადგენენ სრულ ციკლის პარაზიტებს ადამიანის ორგანიზმში. გარკვეულ პირობებში ისინი იწვევენ დაავადებას გიარდიაზს. ჯიარდიები მიმაგრებულია წვრილი ნაწლავის კედელზე მსხვილი წოვით, ხშირად წყდება ღვიძლის, ნაღვლის ბუშტის და სხვა შინაგანი ორგანოების სადინარებში.
შენიშვნაზე!
პროტოზოით ინფექცია ხდება საკვებით, წყლით, ანტისანიტარიულ პირობებში. ჯიარდიის ცისტები ემბრიონთან ერთად რჩება ინვაზიური გარემოში დიდი ხნის განმავლობაში (3 თვემდე მტკნარ წყალში, 4 თვემდე კანალიზაციაში). პროტოზოების დიაგნოსტიკა ტარდება კისტებისა და მოზრდილების მიკროსკოპით განავალში, სისხლში, ანტისხეულების გამოვლენით ELISA კვლევაში.
ლეიშმანია
ეს დროშებიანი პროტოზოები იწვევენ ლეიშმანიოზის დაავადებას, რომელიც გავრცელებულია ტროპიკულ და სუბტროპიკულ ქვეყნებში. ინფექცია ხდება გადამდები გზით - სისხლისმწოველი მწერების, ცხოველების (ძაღლები, მიწის ციყვი) ნერწყვით დაკბენისას. მატარებლები შეიძლება იყვნენ კოღოები, კოღოები, ბუზები, ტკიპები. ადამიანებში ლეიშმანიოზის ორი ტიპი არსებობს:
- კანისა და ლორწოვანი გარსის ფორმა (პენდინსკაიას წყლული) - ლეიშმანია ცხოვრობს და მრავლდება ადამიანის კანში, იწვევს ანთებას, შეშუპებას, დაწყლულებას, ტროფიკულ წყლულებს, სასუნთქი გზების დაზიანებას;
- ვისცერული ფორმა - ლეიშმანიები სახლდება შინაგან ორგანოებში (ელენთა, ღვიძლი, ფილტვები, გული).
კანის ლეიშმანიოზის დამახასიათებელი ნიშანია მწერების ნაკბენის ადგილზე მოყავისფრო კვანძების (ლეიშმანიომების) წარმოქმნა. შემდეგ მათ ცვლის მრგვალი, ძნელად შეხორცებული წყლულები ჩირქოვანი ექსუდატით. დაავადება გრძელდება 1-2 წელი და ტოვებს ნაწიბურებს კანზე. ვისცერული ფორმით ლეიშმანიოზი იწვევს თირკმელზედა ჯირკვლების, თირკმელების, ღვიძლისა და ელენთის ფუნქციის დარღვევას. ლეიშმანიის დიაგნოსტიკისას ისინი აღმოჩენილია ძვლის ტვინში, ლიმფურ კვანძებში, კანის ნაკაწრებსა და სისხლში.
შენიშვნაზე!
ლეიშმანიოზის მკურნალობა მოიცავს საკარანტინო ღონისძიებებს, პაციენტის იზოლაციას და მედიკამენტების მიღებას.
ტრიქომონა
ეს არის ადამიანის შინაგანი გარემოს უმარტივესი პარაზიტები, რომლებიც გადაეცემა სქესობრივი გზით, საყოფაცხოვრებო კონტაქტით ან დედიდან შვილზე დაბადების ინფექციის შედეგად. არსებობს ტრიქომონას ორალური, ნაწლავური და უროგენიტალური ჯიშები. პროტოზოები არიან ტრიქომონიაზის/ტრიქომონიაზის გამომწვევი აგენტები. გავრცელებულია შარდსასქესო სისტემის უროგენიტალური ტრიქომონიაზი. დაავადების ქრონიკული ფორმა ემუქრება იმპოტენციას და მუდმივ უნაყოფობას. ტრიქომონას პარაზიტიზმის მახასიათებლები:
- სხეულის ზომა - 18 მიკრონიმდე, სწრაფად მოძრაობს მობილური ფლაგელის გამო;
- რეზისტენტული წამლების მიმართ, ტრიქომონიაზის ქრონიკული კურსის განსაზღვრა;
- სწრაფად იღუპება გარემოში, ჰაერში, მზის პირდაპირი სხივების ქვეშ;
- დიდხანს დარჩით სველ ტილოებზე, ღრუბლებზე, პირსახოცებზე, საპნის ჭურჭელზე;
- ხშირი ინფექცია სქესობრივი აქტის დროს ვაგინალური, ორალურ-ვაგინალური ტიპის;
- ტრიქომონა ხელს უწყობს კანდიდოზის, ვულვიტის, ქლამიდიის, გონორეის, ცისტიტის განვითარებას.
ტრიქომონიაზის დიაგნოზი მოიცავს ტრიქომონას გამოვლენას სასქესო ორგანოებიდან ნაცხებში. მკურნალობა მოიცავს მედიკამენტების გამოყენებას, ანტისეპტიკებით მკურნალობას. თერაპია ტარდება ორივე პარტნიორში რეციდივების თავიდან ასაცილებლად. უროგენიტალური ტრიქომონიაზის პროფილაქტიკა მოიცავს ყველა სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებისთვის რეკომენდებულ ზომებს.
დიზენტერიული ამება
ეს სარკოდი მიკროორგანიზმი არის პარაზიტი, რომელიც იწვევს ადამიანებში საშიშ დაავადებებს. არსებობს დიზენტერიის ამებიოზის ორი ფორმა - ნაწლავური და ექსტრაინტესტინალური (ღვიძლის ან ფილტვის). დაავადება იწყება დაინფიცირებიდან 7-10 დღის შემდეგ სიმპტომებით - სისხლიანი ფაღარათი, ცხელება, ღებინება.
მკურნალობის გარეშე ვითარდება ამებიოზის შედეგები - გაუწყლოება, დაღლილობა, სისუსტე, შინაგანი სისხლდენა, ღვიძლის აბსცესი. ინფექცია ყველაზე ხშირად ორალურ-ფეკალური გზით ხდება. ამება კისტების მატარებლები შეიძლება იყვნენ მწერები - ბუზები, ღორები. დიაგნოსტიკის დროს განავალში გვხვდება პროტოზოების ქსოვილოვანი ფორმები. ამებიოზის მკურნალობა სტაციონარულია, ანტიბიოტიკების გამოყენებით.
მალარიის პლაზმოდიუმი
უმარტივესი სპოროზოების წარმომადგენელი, საშიში დაავადების - მალარიის გამომწვევი. ადამიანის სხეული ემსახურება როგორც ინკუბატორს, სადაც პარაზიტის სასიცოცხლო ციკლი მიმდინარეობს. პარაზიტიზმის მახასიათებლები:
- პლაზმოდიუმის სპოროზოიტებით ინფექცია ხდება მალარიული კოღოს დაკბენისას;
- სპოროზოიტები შედიან სისხლში დაავადებული მწერის ნერწყვით;
- სპოროზოიტები დევს ღვიძლში, შეაღწევს მის უჯრედებში (ჰეპატოციტებში);
- აქ მეროზოიტები წარმოიქმნება მიტოზური რეპლიკაციით;
- ჰეპატოციტების განადგურებისას მეროზოიტები შეაღწევენ ერითროციტებში;
- მეროზოიტებიდან სქესობრივი ციკლის შედეგად წარმოიქმნება გამეტოციტები;
- კოღო ინფიცირდება გამეტოციტებით დაავადებული ადამიანის დაკბენისას;
- კოღოს სხეულში გამეტოციტები გადადიან ოოცისტებში, შემდეგ კი სპოროზოიტებში;
- კოღო აინფიცირებს ჯანმრთელ ადამიანს და ციკლი მეორდება.
ერითროციტების განადგურებას და გამეტოციტების სისხლში განთავისუფლებას ადამიანებში თან ახლავს ცხელება, ღებინება, ანემია, კრუნჩხვები და სახსრების ტკივილი. მძიმე შემთხვევებში, სიკვდილის რისკი იზრდება. მალარია ხშირად იღებს მორეციდივე ხასიათს გამწვავებისა და დასვენების ფაზებით. სხვადასხვა პროტოზოა იწვევს ტროპიკულ მალარიას, სამდღიან და ოთხდღიან. მთავარი თერაპიული და სადიაგნოსტიკო საშუალებაა ქინინი - ნატურალური ცინქონისგან ან ხელოვნურად სინთეზირებული.
Infusoria balantidia coli
დაავადების ეს გამომწვევი აგენტი ბალანტიდია (ან ინფუზიური დიზენტერია) ცხოვრობს მსხვილ ნაწლავში და იწვევს მის კედლებზე სისხლდენის წყლულებს. პროტოზოებით ინფექცია ხდება შინაური ცხოველებისგან, ძირითადად გადამზიდავი ღორია. ანატომიის და პარაზიტიზმის მახასიათებლები:
- ბალანტიდიის სხეული ოვალურია მკვრივი, ძლიერი გარსით (პელიკულა);
- ზედაპირზე არის მრავალი ცილი, რომელიც ემსახურება მოძრაობას;
- პარაზიტის სექსუალური ფორმა აუცილებელია მარტივი დაშლის გზით გამრავლებისთვის;
- ასექსუალური ფორმა (კისტები) ხვდება გარემოში განავლით;
- კისტებით ადამიანის ინფექციის გზა ორალურ-ფეკალურია.
პროტოზოების ნაწლავებში განსახლებას ადამიანებში თან ახლავს თავის ტკივილი, ღებინება და დისპეფსია. ბალანტიდიოზის მწვავე სტადია ვლინდება ცხელებით, მძიმე ინტოქსიკაციის ნიშნებით, ფხვიერი განავლით თრომბებით. დროული მკურნალობის არარსებობის შემთხვევაში შესაძლებელია ფატალური შედეგი.
Toxoplasma gondii
მიკროსკოპული ნახევარმთვარის ფორმის სპორული პროტოზოები კოკციდიების რიგიდან ფართოდ არის გავრცელებული გარემოში. ისინი არიან დაავადების - ტოქსოპლაზმოზის გამომწვევი აგენტები. ჯანმრთელ ადამიანებში, მავნე მავნებლების განადგურება ხდება იმუნური უჯრედების მიერ. ადამიანებში პროტოზოული პარაზიტებით გამოწვეული დაავადების თავისებურებები:
- ხშირად ტოქსოპლაზმოზი ასიმპტომურია, გამოჯანმრთელების შემდეგ ვითარდება იმუნიტეტი;
- პარაზიტი აზიანებს მხედველობის ორგანოებს, რეპროდუქციულ, ნერვულ, ლიმფურ სისტემებს, ღვიძლს, ელენთას;
- ორსულობის დროს ტოქსოპლაზმოზი იწვევს ნაყოფში მძიმე თანდაყოლილ პათოლოგიებს ან მის სიკვდილს;
- მწვავე ფორმა მიმდინარეობს კრუნჩხვით, დამბლათ, ღვიძლის ჰიპერტროფიით, გულის პრობლემებით;
- ქრონიკული კურსის დროს შესაძლებელია გულის ფუნქციის დარღვევა, მხედველობის ორგანოების დაზიანება.
პროტოზოების მთავარი მასპინძლები არიან კატები. მათ სხეულში ტოქსოპლაზმის უზარმაზარი კოლონიები წარმოიქმნება ოოცისტებისგან. ადამიანები შუალედური მასპინძლები არიან, ისინი ინფიცირდებიან საჭმლის მომნელებელი, კონტაქტურ-საყოფაცხოვრებო ან ორალურ-ფეკალური გზით.